TErapia prowokatywna

Czym jest terapia prowokatywna?

Terapia Prowokatywna jest systemem psychoterapii klinicznej zbudowanym w oparciu o wieloletnią pracę z pacjentami psychiatrycznymi Franka Farrellego (twórca metody), pod okiem i superwizją psychoterapeuty Carla Rogersa (twórca Terapii skoncentrowanej na pacjencie). Podejście to opiera się na trzech głównych filarach:

  • życzliwości
  • humorze
  • wyzwaniu

My jako Provocare dodajemy do nich dwie energie orbitujące wokół nich:

uważność na wielu poziomach:

  • na klienta – jego emocje, ciało, głos, to, co jak mówi, gestykulację, itp.
  • na proces terapeutyczny jaki zachodzi
  • na żywą relację pomiędzy klientem i terapeutą, która wytwarza się w wyniku interakcji oraz na własne emocje i stany siebie jako terapeuty w trakcie tego procesu.

ciekawość (nie mylić z ciekawskością) tego, co ogranicza lub determinuje zachowania i wybory klienta oraz tego jak można wesprzeć go w lepszym zrozumieniu własnej „mechaniki” myślenia, czucia i działania

Podstawy metody leżą w Terapii Skoncentrowanej na Kliencie Carla Rogersa (wieloletni współpracownik i superwizor Franka Farrellego). Jedną z charakterystycznych cech prowokatywności jest „przełamywanie” stereotypowego sposobu myślenia i wzorców postępowania klienta przez „życzliwe wyolbrzymienie obrazu świata klienta”. Celem takiego podejścia jest zmiana perspektywy myślenia, odczuwania lub/i reagowania na dany bodziec, która w rezultacie, poprzez wzbudzone emocje, prowadzi do zmiany zachowania i/lub zauważenia że można inaczej.

W prowokatywności terapeuta/coach odgrywa rolę „adwokata diabła” ograniczających przekonań i postaw, pozornie popierając negatywną, przedstawianą przez klienta historię w celu zbudowania w nim motywacji do ruchu/zmiany lub akceptacji. Tym samym wyzwalając w nim poczucie sprawstwa, wpływu i możliwości.

Życzliwość wyrażana poprzez:

  • Akceptację człowieka, jako jedynej w swoim rodzaju indywidualnej całości, wyrażona poprzez przyjacielskie i serdeczne nastawienie oraz pozostawanie terapeuty w swojej naturalności jako osoby. Terapeuta własną autentycznością niejako zaprasza klienta do tego samego, czyli odwagi do wyrażania siebie w prawdzie reagowania, myślenia, odczuwania i wyrażania siebie.
  • Nastawienie na kontakt i żywą interakcję pomiędzy terapeutą i klientem, które wzmacnia gotowość do realnego doświadczania rzeczywistości społecznej i emocjonalnej.
  • Szacunek względem osoby i jej doświadczeń, wyrażający się poprzez otwartą komunikację (werbalną i niewerbalną) bezpośrednią lub/i pośrednią (przerysowaną, dramaturgiczną, uplastycznioną, improwizowaną, itp) terapeuty oraz jawne wyrażanie odczuć i myśli jakie budzi lub może budzić klient w innych osobach.
  • Przyjęcie i danie klientowi prawa do jego wolnej woli niezależnie od decyzji i wyborów jakie dokona, przy jednoczesnym zachowaniu sobie prawa (przez terapeutę) do pokazania klientowi w przerysowaniu (absurdzie, paradoksie, teatralności, itp) możliwych konsekwencji jego działań – korzyści czy też niebezpieczeństw.

Humor

Jednym z głównych narzędzi terapeuty prowokatywnego jest serdeczny humor w jego różnych formach (odsłonach) – przesada, pozytywna ironia, paradoks, deprecjonowanie samego siebie, absurdy w stylu Dali’ego itp.

Terapeuta żartobliwie, pozornie zgadza się z “mrocznymi” uczuciami, przekonaniami i oczekiwaniami klienta oraz „kusi” go do dalszego „grzeszenia”, pielęgnowania jego autodestrukcyjnych postaw i wzorców zachowań. Dokonuje tego w sposób absurdalny, teatralny, groteskowy i karykaturalny. Buduje w ten sposób motywację m.in.do:

  • zmiany zachowań, przekonań czy nastawienia
  • zmiany perspektywy lub dostrzeżenia szerszego kontekstu
  • przyjrzenia się, które z przekonań lub zachowań / strategii działania są dla klienta budujące a które destrukcyjne na obecnym etapie jego życia. Jakie z nich chce utrzymać, a jakie zmienić lub odrzucić jako nie wspierające, nie będące jego (a narzucone lub przyjęte wcześniej bezrefleksyjnie).

Z błyskiem w oku, uśmiechem bawiącym się na ustach i z lekkością posługując się stylem czułych przekomarzań niczym między przyjaciółmi, terapeuta używa rozmaitych elementów i przerysowań, aby uwrażliwić i znieczulić klienta na problematyczne wzorce myślenia, odczuwania i działania… Tym samym tworząc przestrzeń do wypracowywania się (zaistnienia) nowych przekonań, zachowań, reakcji i wzorców emocjonalnych pozwalających na rozwój i zmianę u klienta.

W Terapii Prowokatywnej – humor ma wiele odsłon wszystkie one noszą w sobie komponenty życzliwości, radości, zaskoczenia, opiekuńczości i wsparcia.

Wyzwanie wyrażane poprzez:

  • Aktywne pobudzanie osoby do pozytywnego i rozwojowego konfrontowania swoich przekonań, postaw, obrazu siebie i swoich zachowań z realnością w jakiej żyje.
  • To wyzwalanie energii ukrytej za ograniczającymi przekonaniami i działaniami reprezentowanymi przez klienta w stosunku do samego siebie i innych.

Wyzwanie budowane jest na podstawie słów i zachowań klienta (będących odzwierciedleniem jego przekonań, nastawienia do i wobec siebie/ świata/ życia oraz postawy). Wynika nie tylko z celu jaki obrał sobie klient czy miejsca w jakim utknął, a kontekstu, emocji i interakcji jaka zachodzi w związku w tym co dzieje się „tu i teraz” w obszarze pracy nad problemem/tematem.

Założenia i hipotezy terapii prowokatywnej

Założenia terapii prowokatywnej

  • Ludzie się zmieniają i rozwijają w odpowiedzi na wyzwanie.
  • Zmiana jest jedynie kwestią decyzji klienta.
  • Konstrukt psychiczny klientów jest zdecydowanie mniej kruchy niż to się wydaje im samym i innym.
  • Wszelkie bezproduktywne i antyspołeczne postawy i zachowania klienta czy problemy adaptacyjne mogą ulec diametralnej zmianie, bez względu na ich zaawansowanie czy długość występowania.
  • Potencjał klientów do zachowań produktywnych, prospołecznych czy prawidłowych zachowań adaptacyjnych jest znacznie większy niż to zakładają specjaliści czy oni sami.
  • Doświadczenia z dorosłego życia czy doświadczenia bieżące są przynajmniej tak samo ważne, jeśli nie ważniejsze od doświadczeń z dzieciństwa czy jakichkolwiek wcześniejszych doświadczeń, w procesie kształtowania wartości, praktycznych postaw i zachowań klienta.
  • Zachowanie klienta w stosunku do terapeuty jest dosyć dokładnym odzwierciedleniem sposobu, w jaki zwyczajowo podchodzi on do relacji międzyludzkich.
  • Ludzie mają sens: zwierzę zwane człowiekiem jest doskonale logicznym i zrozumiałym stworzeniem.
  • Odpowiednio okazana tzw. „trudna miłość” w stosunku do klienta może przynieść mu nieocenione korzyści.
    To co najważniejsze wyrażamy niewerbalnie – istotne jest nie to, co mówimy, ale to, jak to mówimy.

Główne hipotezy terapii prowokatywnej

  • Jeśli terapeuta w odpowiedni sposób wykorzysta podejście prowokatywne (z humorem i uwagą, jednak nie wychodząc poza ramy odniesienia klienta), istnieje ogromne prawdopodobieństwo, że klient zacznie odchodzić w kierunku budowania definicji samego siebie skrajnie różnej od tej przedstawianej przez terapeutę (wzrost samoświadomość).
  • Namawiany przez terapeutę prowokatywnie (z humorem i uwagą) do kontynuacji swoich auto sabotujących czy patologicznych zachowań, klient najprawdopodobniej zaangażuje się w zachowania bardziej zbliżone do przyjętych norm, wzmacniające jego samego (indywidualnie i jako części systemu).

Życzliwe stawianie wyzwań w terapii prowokatywnej

Terapia Prowokatywna jest wyrafinowaną prostotą tak w kontekście sposobu komunikacji, jak również procesu wspierania klienta poprzez życzliwe stawianie przed nim wyzwań, przy wykorzystaniu do tego absurdu, humoru i metafory.

Jedną z centralnych zasad jakie przyświecają jej w kontekście budowania motywacji w kliencie jest przekonanie, że ludzie potrzebują wziąć odpowiedzialność za decyzje i wybory, których dokonują. Co więcej w Terapii Prowokatywnej duże znaczenie przywiązuje się do teorii, iż ludzie stale dokonują wyboru, nawet jeśli nie mają takiego poczucia lub nie rozpoznają danego działania lub jego zaniechania jako wyboru czy decyzji.

Psychospołeczna rzeczywistość sprawia, że wybory mają swoje konsekwencje, z którymi należy żyć. Stąd też ludzie mniej lub bardziej uciekają od nich lub wyolbrzymiają ich znaczenie. Tym samym powodując wzrost lub spadek ich poziomu motywacji do lub od celu (zmiany, działania, itp.).

Dzięki asertywnej obronie przed działaniami ze strony terapeuty, klient uczy się między innymi:

  • bronić swojego punktu widzenia i siebie,
  • własnych reakcji, emocji i zachowań w sposób bardziej świadomy, tak by w codzienny życiu móc reagować bardziej w zgodzie z sobą,
  • realistycznego patrzenia na własną osobę i doceniania siebie samego.

To, co ważne:

  • Troska jest kluczowa. Terapeuta powinien zadać sobie samemu następujące pytanie: „Jak bym o tym powiedział swojemu najlepszemu przyjacielowi?”
  • Śmiech jest niezbędnym elementem podejścia prowokatywnego. Co nie oznacza, że zadaniem terapeuty jest rozbawianie klienta na siłę. Humor i śmiech rodzą się samoistnie w wyniku procesu poprzez zaskoczenie i zmianę kontekstową.
  • Ważne, aby terapeuta jeszcze przed sesją stworzył w sobie miłą, mentalną przestrzeń pełną pełną troski i miłości do samego siebie i klienta.

Pojęcie prowokatywności a prowokacji – dlaczego to nie to samo

Przyjrzyjmy się na chwile słowu prowokatywność, które często jest mylone i zestawiane z słowem prowokacja – a nie jest tym samym.

Prowokatywność bardzo często jest kojarzona z potocznym i współczesnym rozumieniem słowa “prowokacja”, które ma wyraźnie pejoratywne znaczenie, a jego definicja słownikowa to: podstępne działanie mające na celu nakłonienie kogoś do określonego postępowania, zwykle szkodliwego dla niego i osób z nim związanych. (Internetowy słownik języka polskiego PWN). Tym samym prowokatywność jako metoda pomocy bardzo często jest błędnie rozumiana i definiowana przez osoby nie znające jej.

Prowokatywność czerpie ze znaczenia słowa – provocare, którego etymologia wywodzi się z łaciny i oznacza dosłownie przywołać, wywołać, ujawniać, wezwać. Symbolizuje znaczenia takie jak: uruchamiać, wyzwalać.

Prowokatywność wywołuje więc w nas siłę do działania, poprzez pokazanie prawdy wydobytej na światło dzienne.

Owe wydobycie na światło dzienne nie jest wskazywaniem drogi lub „nawracaniem”, czy pouczaniem (przez terapeutę), a swoistym umożliwiem człowiekowi spotkania z prawdą, która w nim i którą w wyniku tego procesu zobaczył lub poczuł w sobie i to on (klient) dokonuje wyboru, co w wyniku tego zrobi. Osoba wywołująca nie ma (i nie może mieć) w własnego celu dla i wobec klienta ani nie może być tym, kto poprzez działania prowokatywne ukierunkowuje / decyduje zamiast osoby. Ruch i decyzja wychodzi z Człowieka i do Człowieka wraca jako jego własna.

5 typów wywoływanych zachowań i efektów terapii prowokatywnej

Istnieje pięć różnych typów zachowań i efektów, które są „wywoływane” lub prowokowane przez terapeutę u klienta. Oczywiście nie każda sesja ma za zadanie wywołanie wszystkich, natomiast są one najbardziej widocznymi już od pierwszego spotkania.

Widać więc u pacjenta/klienta/człowieka:

  • Potwierdzenie swojej samooceny, zarówno werbalnie, jak i niewerbalnie, czy poprzez zachowanie, w tym zgoda na własną autentyczność.
  • Adekwatne reagowanie tak w działaniach jak i w relacjach.
  • Podejmowanie realistycznej obrony własnych granic poglądów czy godności.
  • Zaangażowanie się w testowanie rzeczywistości psychospołecznej i emocjonalnej (w tym uczenie się niezbędnych rozróżnień, aby reagować adaptacyjnie).
  • Angażowanie się w “ryzykowne”, odważne zachowania w relacjach osobistych, w szczególności komunikując uczucia i bezbronność znaczącym osobom.

To z kolei rodzi efekty które już w trakcie pierwszej sesji można zaobserwować, a później pogłębiać w procesie wsparcia.

Najczęstsze efekty interwencji prowokatywnej (terapia/coaching)

  • Wzrost samoakceptacji i samoświadomości;
  • Rozwój umiejętności otwartej komunikacji;
  • Zbudowanie odwagi do realistycznego testowania rzeczywistości i doświadczania emocji;
  • Wzmocnienie odwagi do autentyczności (w tym do kreatywności myślenia i elastyczności działania);
  • Wzrost odporności psychicznej i poczucia sprawstwa (w tym: poczucia własnej wartości i pewności siebie);

Frank Farelly

Frank Farrelly zyskał międzynarodowe uznanie jako niezwykle utalentowany terapeuta. Prowadził liczne warsztaty, seminaria i pokazy swojej pracy dla profesjonalnej publiczności w Stanach Zjednoczonych, Europie i Australii. Jego doświadczenie w pracy z poważnie zaburzonymi klientami uczyniło go szczególnie interesującym i ważnym nauczycielem.

Terapia prowokatywna Franka Farrelly’ego została opracowana przez niego na oddziale szpitalnym – psychiatrycznym. Farrelly, niezadowolony ze swojej skuteczności jako terapeuty, zaczął badać nowe procedury mające na celu promowanie pozytywnych zmian u przewlekłych i opornych pacjentów. Był magistrem pracy socjalnej na Uniwersytecie Katolickim i członkiem Akademii Certyfikowanych Pracowników Socjalnych. Przez wiele lat był profesorem klinicznym w Szkole Pracy Socjalnej Uniwersytetu Wisconsin oraz asystentem profesora klinicznego na Wydziale Psychiatrii w Szkole Medycznej Uniwersytetu Wisconsin.